İranlı Şii Ulemanın Misyonerlik Faaliyetlerine Osmanlı Tepkisi: On Dokuzuncu Yüzyılda Irak Örneği

THE OTTOMAN RESPONSE TO MISSIONARY ACTIVITIES OF IRANIAN SHIITE ULEMA: THE CASE OF IRAQ IN THE NINETEENTH CENTURY

Abstract

Öz: İranlı Şii ulema, on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Irak vilayetinde Şii nüfusunun artışında önemli bir rol oynamıştır. İranlı ulemanın ilk misyonerlik faaliyetleri Şii inananlar tarafından kutsal kabul edilen şehirlerde başlamış ve yavaş yavaş tüm Irak coğrafyasına yayılmıştır. İranlı ulemanın misyonerlik faaliyetlerine karşı bir politika olarak, Osmanlı hükümeti, Şii ulemanın Irak’taki faaliyetlerini sınırlandırmak ve Şii nüfus artışını engellemek için bazı tedbirler almıştır. Ancak Osmanlı hükümeti, Irak’taki Şii nüfusunun demografik haritasının azınlıktan çoğunluğa doğru değişmesini engelleyemedi. Bu bağlamda, bu makale, mezhepçilik konusunu daha geniş bir tarihsel perspektifte, özellikle geç emperyal bir çerçevede yeniden düşünerek, Irak'taki Şii gruplarına yönelik Osmanlı hükümet politikalarını inceleyecektir. Diğer bir deyişle bu çalışmanın temel amacı, Osmanlı yönetiminin Irak halkı arasında Şii inancının yayılmasını engellemek için uyguladığı politikaları göstermek olacaktır. Bu makale, Irak'taki Şii üstünlüğünün büyümesinin nedenlerini, on dokuzuncu yüzyıl sonlarında devlet yetkililerinin ideolojisini yansıtan Osmanlı arşivlerinden birtakım belgelere dayanarak açıklayacaktır.
Anahtar Kelimeler: İranlı Şii elema, Irak vilayeti, Osmanlı Devleti, Sünni ulema, Şiiliğin yayılması

Abstract: Iranian Shiite ulema played a key role in the prevalence of Shiite population in Iraqi provinces of Ottoman Empire in the nineteenth century. The Iranian ulema’s first missionary activities began in cities which were accepted as sacred by Shiite believers and it was gradually expanded to all lands of Iraq. As a counter-policy to the Iranian ulema’s missionary activities, the Ottoman government took some measures to restrict the activities of Iranian ulema and the number of Shiite populations in Iraq. However, Ottoman government could not prevent the change of demographic map of Shiite population from the minority to the majority in Iraq. In this respect, this article will examine the Ottoman governmental policies towards Shiite groups in Iraq by rethinking the subject of sectarianism within a broader historical context, specifically within a late imperial framework. In other words, the main purpose of this study is to show the policies of the Ottoman administration to cope with the spread of Shiite belief among Iraqi people. This study will also explain the reasons for the growth of the Shiite supremacy in Iraq by basing on a number of documents from the Ottoman archives which reflect the ideology of government’s officials in the late- nineteenth century. Keywords: Iranian Shiite ulema, Iraq, Ottoman Empire, Sunni ulema, the spread of Shiism