Osmanlı Arşiv Belgelerinde Harran: Devlet, Aşiret, İskân (XVII-XX. Yüzyıllar)

Abstract

Bereketli Hilal’in toprakları içinde yer alan Harran, gerek bulunduğu konum gerekse de sahip olduğu verimli topraklardan dolayı tarih boyunca birçok devletin hâkimiyet kurmaya çalıştığı bölgeler arasında yer almıştır. Bu özelliklerinden dolayı İslamiyet öncesinde ve İslamiyet ortaya çıktıktan sonra birçok devletin idaresine girmiştir. Harran, XVI. yüzyılda Osmanlı’nın hâkimiyetine girmiştir. Bir süre Diyarbakır Eyaleti’ne bağlı idare edilmişse de sonraki dönemlerde Rakka ve Halep vilayetlerine bağlanmıştır. Araştırmada, Osmanlı idaresinde XVII. ve XX. yüzyıllar arasında Harran’da yaşayan aşiretler, aşiretlerin gerçekleştirdiği eşkıyalık faaliyetleri, devlet-aşiret ilişkileri ve iskân siyaseti hakkında bilgiler verilmektedir. Metot olarak Tarihsel Araştırma metoduyla birlikte Belge İçerik Analizi Tekniği kullanılmıştır. Bu yöntemle Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki belgeler, Halep Vilayet Salnamelerinin ilgili bölümleri transkript edilmiş olup, belgelerde konuyla ilgili bölümler tespit edildikten sonra yorumlanarak araştırmaya aktarılmıştır. Ayrıca dönemin yabancı ve yerli seyyahlarının yazmış olduğu seyahatnamelerden de Harran ve bölgedeki aşiretler hakkında yazdıkları bilgiler tespit edilerek araştırmaya aktarılmıştır. Literatürde Harran’ın kent tarihine, arkeolojik yapısına, ziraat ve ekonomisine yönelik birçok araştırmanın yapılmış olduğu, tarihsel anlamda sosyodemografik yapısını aydınlatmaya yönelik özgün bir çalışmanın olmadığı tespit edilmiştir. Bu yönüyle araştırmanın literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.