ŞEHİR, İKLİM VE ÇEVRE İLİŞKİSİNİ OSMANLI İSTANBUL’UNDAKİ ISINMA VE SOĞUTMA UYGULAMALARI ÜZERİNDEN KEŞFETMEK: KAYNAKLARIN POTANSİYELİ VE ARAŞTIRMA GÜNDEMİ (1500–1700)

Abstract

Osmanlı İstanbul’unda (1500-1700) ısınma/ısıtma ve soğutma uygulamaları tarihine yönelik bu çalışma, birincil kaynaklar ile literatürün birleşiminden elde edilen verilerle, erken modern dönemde şehir hayatı, iklim ve çevre arasındaki çok katmanlı ilişkiyi anlamaya yönelik keşifsel bir araştırmadır. Küçük Buzul Çağı olarak bilinen dönemde, ara ara sert iklim koşullarının baskın olduğu bir bağlamda, İstanbul’un bu koşullara verdiği tepkileri ortaya çıkaracak konuları keşfetmeye çalışmaktadır. Yakacak temininden kar ve buz depolamaya, kullanılan teknolojilerden süreçlerin aktörlerine kadar uzanan bu konular, İstanbul’un iklimle kurduğu etkileşimi ve bu etkileşimin idari, sosyal, mimari ve kültürel yansımalarını takip etmektedir. Araştırmada incelenen Devlet Arşivleri ve Topkapı Sarayı belgeleri, ısıtma ve soğutma pratiklerinin idari ve maddi boyutlarını kapsamlı bir şekilde aydınlatmaktadır. Şer’iyye sicilleri, günlük hayatın mikro ölçekteki izlerini sunmakta, şehir ve şehir sakinlerinin tabiat, çevre ve iklimle olan etkileşimini ortaya koymaktadır. Yazma eserler ise iklimin kültürel ve edebi boyutlarını açığa vurmaktadır. Konuya dair varolan literatürün zamansal, mekansal ve tematik olarak parça parça ve yüzeysel kalması ise konuya dair birincil kaynakların değerini daha da artırmaktadır. Bu çerçevede makalenin temel amacı bir tarih yazmaktan çok, yeni sorular üretmek ve mevcut kaynakların sunduğu potansiyeli kavramsal çerçeveler aracılığıyla değerlendirmektir. Çalışma, Osmanlı İstanbul’unun “termal coğrafyası”na dair ilk kapsamlı ve çok disiplinli analiz önerilerinden birini sunmaktadır.